حکمت های روزه گرفتن

(ماه رمضان) ماهِ ویژه‌ای است که هر ساله آن را در کشور عزیزمان پشت سر می‌گذاریم. همان ماهی که با آمدنش زیبایی‌های فراوانی با خود به همراه می‌آورد و با رفتنش ما را بسیار دلتنگ و بی قرار خود می‌کند. ماهی که در آن عاشقان با خدای خود عشق بازی می‌کنند، سحرها به مناجات می‌پردازند، عبادت می‌کنند، قرآن می‌خوانند، برای آمرزش گناهان استغفار می‌کنند و روزه می‌گیرند، چون رسم عاشقی، جلب نظر معشوق است و جلب نظر معشوق، عمل به خواسته‌هایش است. روزه خواستۀ خداوند است. برای عاشق چه کاری بهتر از روزه گرفتن. در سلسله مقالات روزه داری به چرایی روزه و آثار روزه پرداختیم، در این مقاله قصد داریم به حکمت‌ های روزه داری بپردازیم. از شما مخاطبین پورتال جامعه الاحکام دعوت به عمل می‌کنیم که ما را با این مقاله همراهی کنید.

حکمت های روزه گرفتن

روزه یکی از ستون های اسلام

امام باقر علیه السلام:
بنی الاسلام علی خمسه اشیاء، علی الصلوه و الزکاه و الحج و الصوم و الولایه.
اسلام بر پنج چیز استوار است، برنماز، زکات، حج، روزه و ولایت (رهبری اسلامی).

برای توضیح این مطلب، توجه شما را به یک مثال جلب می‌کنیم: ما برای اینکه خانه‌ای بسازیم به ستون‌هایی نیاز داریم تا خانه فرو نریزد، چون استحکام خانه به ستون‌هایش است و اگر نباشد خانه فرو‌ می‌ریزد و نابود می‌شود. با توجه به روایت ، اسلام هم دارای ستون‌هایی است، ستون‌هایی که هرکدام نقش ویژه‌ای در حفظ و حراست از دین مبین اسلام ایفا می‌کنند (هر چند که ولایت از دیگر ستون‌ها مهمتر است و شرط قبولی دیگر اعمال همگی وابستۀ به ولایت می‌باشد). یکی از آن ستون‌ها روزه است؛ روزه‌ای که سبب لطافت روح، کنترل شهوات و آرامش فرد می‌شود. پس انسان مسلمان باید برای حفظ این ستون بکوشد و نباید در برابر آن کوتاهی کند، چون اگر کوتاهی کند و نسبت به این حکم الهی بی‌تفاوت باشد در واقع در مسیری قدم گذاشته که فقط از اسلام چیزی جز نام باقی نماند.

سبب رهایی از آتش

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنَ النَّارِ
و رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمودند روزه سپر آتش است.

آزمون اخلاص بندگان

وَ قَالَ علیه‌السلام فَرَضَ اَللَّهُ… وَ اَلصِّیَامَ اِبْتِلاَءً لِإِخْلاَصِ اَلْخَلْقِ
حضرت علی علیه السلام فرمودند: … و خداوند روزه را برای امتحان اخلاص بندگان واجب کرد.
شرط قبولی اعمالِ انسان، اخلاص است،‌ یعنی اینکه انسان باید برای عبادت نیت قربه إلی اللّٰه داشته باشد، اما این مسئله در روزه بیشتر نمایان است، چون روزه عبادتی است که فرد روزه‌دار تا چیزی نگوید کسی از روزۀ او خبردار نمی‌شود و فقط خداوند است که از آن آگاهی دارد؛ به همین دلیل روزه نقش بسیار زیادی در آزمودن اخلاص بندگان دارد.

سبب حفظ مؤمن

حَرَسَ اللَّهُ عِبَادَهُ الْمُؤْمِنِینَ بِالصَّلَوَاتِ وَ الزَّکَوَاتِ وَ مُجَاهَدَهِ الصِّیَامِ فِی الْأَیَّامِ الْمَفْرُوضَاتِ تَسْکِیناً لِأَطْرَافِهِمْ وَ تَخْشِیعاً لِأَبْصَارِهِمْ وَ تَذْلِیلًا لِنُفُوسِهِمْ وَ تَخْفِیضاً لِقُلُوبِهِمْ وَ إِذْهَاباً لِلْخُیَلَاءِ عَنْهُمْ… .
خداوند با نماز و زکات و تلاش در روزه دارى در روزهایی که واجب شده است، بندگانش را حفظ کرده است، تا اعضا و جوارحشان آرام، و دیدگانشان خاشع، و جان و روانشان فروتن، و دل هایشان متواضع باشد، کبر و خودپسندى از آنان رخت بربندد… .

احکام در تربیت انسان نقش بسیار زیادی دارد، مثلا انسانی که در چارچوب احکام الهی عمل می‌کند، خودش را به آداب اسلامی تربیت کرده است و خودش را از آسیب‌ها و انحرافات دور کرده است. خداوند متعال، احکام (به خصوص روزه) را قرار داد تا به وسیلۀ آن بندگان خوب خودش را از آسیب‌های مادی و معنوی حفظ کند.

برابری ثروتمند و تهی‌دست

سَأَلَ هِشَامُ بْنُ الْحَکَمِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع‌ عَنْ عِلَّهِ الصِّیَامِ فَقَالَ إِنَّمَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الصِّیَامَ لِیَسْتَوِیَ بِهِ الْغَنِیُّ وَ الْفَقِیرُ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْغَنِیَّ لَمْ یَکُنْ لِیَجِدَ مَسَّ الْجُوعِ فَیَرْحَمَ الْفَقِیرَ لِأَنَّ الْغَنِیَّ کُلَّمَا أَرَادَ شَیْئاً قَدَرَ عَلَیْهِ فَأَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُسَوِّیَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ أَنْ یُذِیقَ الْغَنِیَّ مَسَّ الْجُوعِ وَ الْأَلَمِ لِیَرِقَّ عَلَى الضَّعِیفِ فَیَرْحَمَ الْجَائِعَ.
هشام بن حکم از امام صادق علیه السلام دربارهً علت روزه سؤال کرد؛ امام فرمودند خداوند روزه را واجب کرد تا ثروتمند و تهی‌دست، برابر شوند؛ چون ثروتمند، (اگر روزه نمی‌گرفت) رنج گرسنگی را نمی‌چشید تا به فقیر ترحم کند؛ زیرا ثروتمند هرگاه چیزی را بخواهد، بر آن تواناست، پس خدای متعال (با روزه) می‌خواهد، میان بندگانش برابری پدید آورد و ثروتمند هم طعم گرسنگی و رنج را بچشد تا بر ناتوان، رقت قلب یابد و بر گرسنه ترحم نماید.

بارها مشاهده شده که وقتی انسان از نعمتی برخوردار است نسبت به نداشتن آن نعمت توجهی نمی‌کند و به راحتی از کنار آن می‌گذرد. به عنوان مثال اگر فردی امنیت داشته باشد، به نبود امنیت فکر نمی‌کند، یا اگر سالم باشد به نبود سلامت و بیماری اهمیت نمی‌دهد. در مورد ثروت هم همین‌گونه است؛ انسان وقتی دارای ثروت است دیگر خودش را گرسنه نگه نمی‌دارد و هرچیزی بخواهد آن را تهیه می‌کند. لذا از رنجی که انسان فقیر می‌کشد غفلت می‌کند. اما اگر همین انسان ثروتمند روزه بگیرد، از نظر شرعی نسبت به خوردن و آشامیدن محدودیت پیدا می‌کند و طعم گرسنگی را می‌چشد و رنج فقرا را می‌فهمد، در نتیجه اگر فقیری یا گرسنه‌ای ببیند به او کمک می‌کند.

منابع:

وسائل الشیعه ج۱ ص۲۰
فروع کافی، ج ۴، ص ۶۲، ح ۱
نهج البلاغه، حکمت ۲۵۲
پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۴، ص۸۷
نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۲