اصول هیات داری و آسیب شناسی هیات های مذهبی (۱۳): حد و مرزهای مدیریت هیاتی

مقدمه

(اصول هیات داری و آسیب شناسی هیات های مذهبی) سلسله یادداشتی است که در آن سعی شده تا به اصول و قواعد هیئت داری و همچنین آسیب شناسیِ هیئت‌های مذهبی پرداخته شود. در شماره‌های پیشینِ این مجموعه ما با مطالب مختلفی در این باره آشنا شدیم که می‌توانید از طریق کلیک روی این لینک آن‌ها را مطالعه نمائید. در این قسمت نکاتی را در باب حد و مرزهای مدیریت هیاتی عرض خواهیم کرد. از شما دعوت می‌کنیم که در این قسمت نیز با جامعه الاحکام همراه باشید.

یک) هیات و اقتصاد

هر چند هیات ها باید با بهترین کیفیت اداره شوند و حتی دستگیر فقرا و مستمندان هم باشند و به طور قطع اگر هیات ها بتوانند هزینه ماهانه دائمی داشته باشند می توانند بدون دغدغه به کارهای اصلی خود بپردازند؛ ولی نباید فراموش شود که کار اقتصادی برای کسب بودجه و تامین مخارج هیات – به خصوص در ابتدای فعالیت و تاسیس هیات – ممکن است موجب دوری از اهداف اصلی یا سستی در آن شده یا اهمیت آن را کم رنگ کند. هیات باید در ابتدا از کمک اعضا تامین شود و معمولا هر هیاتی با مساعدت برخی خیرین ادامه می یابد تا کم کم به استقلال می رسد. از آنجایی که هیات ها با توسل به اهل بیت ع و به جهت زنده نگه داشتن یاد آن بزرگواران برپا می شود لذا مردم با علاقه و عشقی که به این خاندان دارند خود به تامین آن می پردازند. از طرفی سخنران، مداح و مدیر محترم هیات می توانند با رای زنی و مشورت با بزرگان شهر و خیرین با بیان اهمیت بقا و توسعه هیات های مذهبی به تامین مالی هیات بپردازند و نیازهای ضروری که مهم ترین آن مکان هیات است تامین کنند (توجه: اگر هیات امنای مساجد با هیات ها همراهی کنند این مشکل هم به راحتی حل خواهد شد) و برای مثال می توانند با خرید یک باب مغازه و اجاره دادن آن برای همیشه به صورت ماهانه مخارج هیات را تامین کنند؛ ولی اینکه برخی از اعضای هیات ها شروع کنند به کارهای اقتصادی، آن هم به مدت زیاد، متاسفانه باید عرض شود به تجربه ثابت شده کارهای اقتصادی هیات ها نه تنها باعث این شده که برخی از اعضا – که با هدف کسب معارف دینی قدم در هیات گذاشته بودند – از این فضا خارج شوند؛ بلکه در میان اعضا و مستمعان هیات نیز جلوه خوبی نخواهد داشت و بدبینی هایی پدید خواهد آورد؛ گاهی نیز به جهت آشنا نبودن با محیط کسب و کار و عجله ای که در تامین هزینه ها دارند با پول اعضا دست به کارهای سنگین زده و ور شکست می شوند و … . بارها عرض شد که هدف اصلی هیات هدایت به سوی صراط مستقیم و آموزش معارف اهل بیت ع به مردم است و نباید هیچ عاملی مانع از این هدف شود. اگر هیاتی واقعا با هدف الهی حرکت کند خدای متعال قطعا هزینه های لازم را از طرق مختلف تامین خواهد کرد.

توجه:

1. گاهی مشغول کردن اعضا به تامین مالی و کارهای اقتصادی باعث شده یک مجموعه برای همیشه به انحراف کشیده شود یا اعضای اصلی را از جهت رشد معنوی از دست بدهد و …؛ مدیران مجموعه های فرهنگی توجه کنند که هم خودشان و هم مجموعه شان، برای معنویت و بندگی خود هیات تشکیل داده اند و قرار نیست پل دیگران باشند و باید یک استاد اخلاق دائما برایشان تذکر دهد که در مسائل معنوی اصالت با فرد است نه اجتماع. اگر کسی به فکر معنویت خود باشد قطعا دیگران هم از او استفاده خواهند کرد. و این ضرورت همان توجه به رکن اول هیات است (استاد و کارشناس دینی).
2. مراکز فرهنگی (مانند فرهنگسراها، موسسات و …) نباید از ظرفیت نیروهای مذهبی سوء استفاده کنند. مشاهده می شود برخی مراکز فرهنگی به افراد مذهبی و با اخلاص که می رسند انتظار کار رایگان دارند؛ ولی به دیگران (که کلاس کاری دارند) هزینه های کلان برای همان کار پرداخت می کنند، هر چند نیروهای مذهبی باید با اخلاص و بدون چشم داشت کارهای الهی را پیش ببرند؛ ولی نباید در حق آنان اجحاف صورت گیرد و حتی هدایا و مبالغ ناچیزی هم برای ایشان پیش بینی نشود. متاسفانه دیده می شود برخی مدیران فرهنگی با موعظه و داستان همه را به کار مخلصانه و تبرعی دعوت می کنند و خود در قبال مدیریت فرهنگی، هزینه های قابل توجهی دریافت می کنند. اینها به نظر بنده از آفت های کار فرهنگی است. نه افراط باید باشد و نه تفریط. اگر شما به عنوان مدیر در قبال زحماتت پول می گیری چرا دیگران نباید بگیرند. چرا همه جا به خودی که می رسیم کمبود بودجه داریم؛ ولی به دیگران که می رسیم برخوردها متفاوت است. مگر این بچه های مذهبی همیشه باید مفت کار کنند؟!. اینها تبعیض نیست. فرار از واقعیت نیست؟! هرکس می خواهد با اخلاص کار کند و پول دریافت نکند خودش می داند، من و شما چه کار به اخلاص او داریم؟!. ما باید وظیفه ی خود را انجام دهیم و او هم وظیفه اش را.

دو) هیات و سیاست

دیانت ما عین سیاست ماست و بالعکس؛ هیاتی که از مسائل سیاسی دور باشد و خود را تافته جدا بافته از نظام اسلامی بداند و به اسم عرفان و سیر وسلوک و دوری از فتنه ها و هر اسم دیگری به عزلت بنشیند و حتی به علامت دوری از سیاست، عکسی از رهبران انقلاب را هم به دیوار هیات نزند؛ اگر منصفانه نگاه کنیم خواهیم گفت سطحی نگری و ساده لوحی در آینده ای نزدیک در آن موج خواهد زد و از درون آن انحرافاتی ناخواسته برخواهد خواست. ولی سوال این است که آیا هیات ها در نگاه اولیه باید به هیاتی سیاسی شناخته شوند و مانند احزاب جلوه های آن چنانی داشته باشند و سخنرانی هایشان به جای معارف دینی و بیان سیره و دستورات اهل بیت ع به نشست ها و تحلیل های سیاسی تبدیل شود یا خیر؟ از نگاه حقیر این نوع برنامه ریزی ها و حرکت ها باید به عنوان برنامه های جنبی (البته با تعادل) و مخصوص اعضای اصلی هیات باشد و قالب و چهارچوب اصلی هیات که همان برنامه های هفتگی و مراسم ویژه ایام است باید به همان شکل و قالب هیاتی سنتی که بیان تاریخ و حدیث و احکام و البته تحلیل های دینی و بصیرانه و روضه ها است بگذرد. قطعا اگر هیات ها زیر پرچم ولایت فقیه باشند و تحت اشراف علمای ربانی (که به اهمیت وجود و ارتباط ایشان با هیات در یادداشت های قبلی اشاره شد) حرکت کنند به موقع تشخیص خواهند داد که در مسائل سیاسی چگونه و در چه سطحی باید شرکت کنند و لازم نیست به اسم سیاسی و انقلابی بودن همه برنامه هایشان و حتی سخنرانی ها و مداحی های هفتگیشان به تحلیل های سیاسی هفته تبدیل شود.

سه) هیات، هنر، علم ، ورزش و …

هدف از تاسیس هیات، هدایت به سوی صراط مستقیم و تربیت افردای است که حلال و حرام خدا را بشناسند و نتیجتا باید خروجی این مجموعه انسان هایی با تقوا، بصیر، هوشیار و عالم باشد؛ بنابراین در صورتی که هر یک از اعضا به جای اینکه با دین به خوبی آشنا شود به سمت و سوی کارهای حاشیه ای برود، برای خود و هیات خسران است. خیلی خوب و عالی است که هیات در همه زمینه ها خودکفا باشد و نیروهایی در چارچوب نیازهای هیات تربیت کند تا مشکلات خود را حل کند؛ مثلا طراح خوب، شاعر خوب، فیلم نامه نویس خوب، خوش نویس خوب و بازیگر خوب و قهرمان های ورزشی و هر چیزی که نیاز امروز جامعه است در هیات تربیت شوند و از دل این مجموعه بیرون آیند؛ ولی نگرانی مهم این است که به شرطی این فعالیت ها خوب و مفید است که پس از چندی هیات تبدیل نشود به محفل شعرا یا انجمن خوشنویسان یا کانون طراحان و …. . و قشری خاص. این نوع نگاه بر می گردد به مدیر و علاقه های شخصی او؛ مدیر هیات در عین حالی که باید استعدادها را به خوبی شناسایی کند و بسیار مهم است که خود نیز اهل هنر و با استعداد باشد ولی نباید همه را فدای یک فعالیت جنبی کند (توجه: به اندازه کافی کسانی در جامعه هستند که عهده دار این کارها باشند و آن چیزی که باید انجام گیرد همه مشاغل تقوا است و هیات است که باید این نیاز را پاسخ گو باشد). مدیر هیات باید در درجه اول به احکام و اخلاق اسلامی و قرآن و عترت ملتزم و متوجه باشد؛ همان چیزی که هیات به دنبال ان است. همان طور که جامعه به همه افراد نیاز دارد ولی همه باید با تقوا باشند هیات هم اولا به همه نوع فعالیت نیاز دارد ولی به شرط تقوای فعالان و ثانیا رسالت اصلی هیات باید این باشد که دین و اخلاق و عمل اسلامی در آن بیش از هر چیزی بدرخشد. اگر قرار باشد شعر و شاعری آنقدر در هیات پیشرفت کند که یک سوم وقت اعضا صرف شعر شود و کم کم به جای مداحی در خواست کنند که مجلس شعر خوانی داشته باشند و بعد از چندی به جای روضه اشعار برخی شعرای حماسه سرا را بخوانند و به جای قرآن به شمس تبریزی و حافظ اکتفا کنند به جای احکام هم علاقه به نشست های دیگر پیدا خواهند کرد و این خسران هیات است نه صعود و سعادت. (توجه: متاسفانه مطالبی که عرض شد در برخی هیات ها به چشم می خورد.)

چهار) هیات و کارهای فرهنگی

کار فرهنگی اگر معنایش همان کار دینی باشد، باید گفت: هیات بزرگ ترین کار فرهنگی است و اگر معنا و مصداق دیگری دارد، نباید برای آن وقت گذاشت. هیات هر کاری که می کند باید در راستای ارتقای مادی و معنوی اعضا باشد که همان راه اعتدال و مستقیم است. به عبارتی هیات وظیفه اش هدایت به سوی صراط مستقیم است و صراط مستقیم با عمل به دستورات و توجه صد در صد به احکام اسلام معنا پیدا می کند که سعادت دنیا و آخرت را در پی خواهد داشت. مثلا اگر اردوی هیات در راستای دین و اتحاد و شادی و نشاط مومنان باشد با تشکیل معاونت اردویی برای هیات باید این کار را مدیریت کرد و اگر برای ارتقای معنوی اعضا نیاز به کتابخانه است باید مسوولی برای آن انتخاب شود. اگر برای رفع نیازهای مادی اعضا نیاز به تشکیل صندوق قرض الحسنه پیدا شد این کار خدا پسندانه را باید با جدیت دنبال کرد؛ ولی اینکه هر کاری را که حتی در اولویت نیست راه اندازی کنیم و یک مسوول برایش بگذاریم باعث هدر رفت اوقات و انرژی اعضا خواهد شد. مثلا هیاتی که هنوز در ابتدای تشکیل است و اعضای اصلی اش با دین آشنا نشده اند اگر بخواهد یک نشریه راه بیندازد هر چند کار بسیار مفیدی است ولی اگر طبق برنامه ای حساب شده و در جهت تربیت و هدایت خود اعضا نباشد، باعث می شود وقت اعضا به قدری در آن جهات پر شود که به سرعت هیات را در درجه بعدی فعالیت های خود قرار دهند و ثمره اش این می شود که کمتر از دین می شنوند و کمتر با هیات و اعضایش انس می گیرند و کمتر به فکر ضعف های اخلاقی خود می افتند و تبدیل می شوند به یک روزنامه نگار حرفه ای و در ظاهر مذهبی که خود طرفی نبسته و می خواهد مردم را با نشریه اش به دین دعوت کند.

اول به قصد نکته شنیدن قدم زدیم   /   افسوس و آه در خط اول علم زدیم

همت نکرده توصیه کردیم دیگران   / حیف از کلاس اولی که نرفته منم زدیم.

مسوولیت دادن به اعضا در ابتدای کار مهم است؛ ولی نه به عنوان یک اصل بلکه راهی برای انس گرفتن با هیات و دوری از فضاهای مخرب شیطانی و سپس با برنامه های مفیدی که در هیات برگزار خواهد شد ان شا الله این انس گرفتن تبدیل به معرفت به اسلام و بقای در صراط مستقیم خواهد شد. همان طور که قرار نیست کودک تا آخر عمرش با جایزه گرفتن نماز بخواند. هیات هم قرار نیست تا آخر، با مسوولیت دادن اعضا را حفظ کند و باید جاذبه دین و مکتب اهل بیت ع پس از مدتی افراد را به خود جذب نماید و این با مدیریت خوب مدیر هیات محقق خواهد شد.

پنج) هیات و برنامه های شبانه روزی

هیات نباید تمام وقت اعضا را پر کند؛ این نگاه که ما باید تمام زندگی افراد را با برنامه ها و فعالیت های هیات پوشش دهیم نگاه غلطی است. هیات باید به اعضا قواعد دینی زندگی کردن و در صراط مستقیم ماندن و به اصطلاح ماهی گیری یاد بدهد نه دائماً ماهی به آنان بدهد. اگر قرار باشد آن قدر کار فرهنگی و حاشیه ای برای هیات بتراشیم که دیگر صبح تا شب اعضا در هیات و برای هیات بگذرد پس از مدتی با آسیب های جدی مواجه خواهیم شد. اولا: شکایات خانواده هایی که خود برای فرزندانشان برنامه دارند شروع می شود و لذا هیات را مانع از رشد فرزند خواهند دید و مانع از حضورش خواهند شد. ثانیا: گاهی تشخیص ندادن استعداد اعضا توسط مسوولان هیات و بی برنامه گی و مناسب نبودن کیفیت کارها و هدر رفتن عمر و استعداد در فعالیت هایی که هیات برای اعضا تعریف کرده، موجب صدماتی به افراد و خانواده هایشان می شود. ثالثا: حضور زیاد در فعالیت های هیات و نبودن در سایر عرصه ها گاهی سبب پایین آمدن سطح علمی و آسیب های مادی به اعضا می شود و …. . چه لزومی دارد هیات هفته ای ۵، ۶ جلسه ی دو یا سه ساعته فقط به جهت فعالیت های جنبی برای اعضا بگذارد و دائما آنان را از محل کار و فضای درس و حضور در جمع خانواده با فراخوان خارج کند؟ در حالی که همین اعضا گاهی در جلسات هفتگی هیات که ۲ ساعت بیشتر نیست و به بیان معارف و احکام دین پرداخته می شود کم رنگ می شود و کم کم گرایشاتشان به سوی فعالیت هایی می رود که خارج از هیات هم می شد به دنبال آن رفت. در هیات های بزرگ گاهی مدیر می تواند برای این که کارهای متفرقه را کنترل کند و همه را در گیر کارهای جزیی نکند یک نفر از فعالان هیات را که در حال تحصیل نیست و وقت کافی هم دارد با تخصیص بودجه و حقوق ماهانه به استخدام هیات در آورد تا در اوقات امتحانات و عدم حضور برخی از اعضا هیات با مشکلی مواجه نشود.

توجه:

1. نوعاً اداره هیات و بقای آن در گرو وجود یک یا دو نفر از افرادی است که خود را وقف این کار کرده باشند؛ اگر این افراد از کسانی انتخاب شوند که وقت کافی دارند و از نظر مالی نیز با مشکلی مواجه نیستند بهترین حالت است و الا خوب است اعضا برای کارهای اداری و وقت گیر هیات بودجه ای ماهانه جمع آوری کنند و به عنوان حقوق ماهانه به فردی که عهده دار این کارها می شود اختصاص دهند؛ چرا که به تجربه ثابت شده در هیاتی که یک یا دو نفر متعهد و معتقد و دارای وقت کافی وجود نداشته باشد سایر افراد نمی توانند در ادامه راه به خوبی همراهی کنند و معمولا شور و نشاط هیات رو به افول می رود.
2. هر چند شور و نشاط و اخلاص و ایثار و فدارکاری باید در هیات ها موج بزند؛ ولی آینده نگری و استفاده صحیح از استعدادها و بالا بردن کیفیت ها نباید نادیده گرفته شود. می توان ایثار و فداکاری و اخلاص را در قالب یک اردوی جهادی به روستایی محروم خلق کرد و در کنار آن از ظرفیت های اعضا با خبر شد؛ در عین حال نشاط و تفریح و فضایل اخلاقی را با جمع همراه ساخت.